Van de puberteit tot de menopauze zijn de eierstokken de plaats van periodieke activiteit. De eerste fase van deze menstruatiecyclus, de folliculaire fase, komt overeen met de rijping van een ovariële follikel die, op het moment van de eisprong, een eicel vrijgeeft die klaar is om te worden bevrucht. Twee hormonen, LH en FSH, zijn essentieel voor deze folliculaire fase.

Elk meisje wordt geboren met, in de eierstokken, een voorraad van enkele honderdduizenden zogenaamde primordiale follikels, die elk een eicel bevatten. Elke 28 dagen, van de puberteit tot de menopauze, vindt er een ovariumcyclus plaats met het vrijkomen van een eicel - ovulatie - door een van de twee eierstokken.

Deze menstruatiecyclus bestaat uit 3 verschillende fasen:

• de folliculaire fase;
• l'ovulatie ;
• de luteale fase of post-ovulatoire fase.

De folliculaire fase begint op de eerste dag van de menstruatie en eindigt op het moment van de eisprong en duurt daarom gemiddeld 14 dagen (gedurende een cyclus van 28 dagen). Het komt overeen met de folliculaire rijpingsfase, waarin een bepaald aantal primordiale follikels wordt geactiveerd en hun rijping begint. Deze folliculogenese omvat twee hoofdfasen:

• de initiële rekrutering van follikels: een bepaald aantal primordiale follikels (ongeveer 25 duizendsten van een millimeter in diameter) zal rijpen tot het stadium van tertiaire follikels (of miltvuur);
• de groei van de antrale follikels naar de pre-ovulatoire follikel: een van de antrale follikels zal loskomen van het cohort en verder rijpen, terwijl de andere worden geëlimineerd. Deze zogenaamde dominante follikel zal het stadium van pre-ovulatoire follikel bereiken, of De Graaf-follikel die tijdens de ovulatie een eicel vrijgeeft.

Tijdens de follikelfase voelt de vrouw geen specifieke symptomen, behalve het begin van de menstruatie die het begin van een nieuwe ovariumcyclus aangeeft en dus het begin van de folliculaire fase.

De "geleiders" van deze ovariumcyclus zijn verschillende hormonen die worden uitgescheiden door de hypothalamus en de hypofyse, twee klieren aan de basis van de hersenen.

• de hypothalamus scheidt een neurohormoon af, GnRH (gonadotropine releasing hormone), ook wel LH-RH genoemd, dat de hypofyse zal stimuleren;
• als reactie scheidt de hypofyse FSH af, of folliculair stimulerend hormoon, dat een bepaald aantal primordiale follikels zal activeren die vervolgens in groei gaan;
• deze follikels scheiden op hun beurt oestrogeen af ​​dat het baarmoederslijmvlies zal verdikken om de baarmoeder voor te bereiden op het ontvangen van een mogelijk bevruchte eicel;
• wanneer de dominante pre-ovulatoire follikel wordt geselecteerd, neemt de oestrogeensecretie sterk toe, wat een stijging van LH (luteïniserend hormoon) veroorzaakt. Onder invloed van LH neemt de spanning van de vloeistof in de follikel toe. De follikel breekt uiteindelijk en laat zijn eicel vrij. Het is ovulatie.

Zonder folliculaire fase is er inderdaad geen ovulatie. Dit wordt anovulatie (afwezigheid van ovulatie) of dysovulatie (ovulatiestoornissen) genoemd, die beide resulteren in de afwezigheid van de productie van een bevruchtbare eicel, en dus onvruchtbaarheid. Verschillende oorzaken kunnen aan de basis liggen:

• een probleem met de hypofyse of hypothalamus (hypogonadisme van "hoge" oorsprong), die een afwezige of onvoldoende hormonale secretie veroorzaakt. Overmatige secretie van prolactine (hyperprolactinemie) is een veelvoorkomende oorzaak van deze disfunctie. Het kan te wijten zijn aan een hypofyseadenoom (een goedaardige tumor van de hypofyse), aan het gebruik van bepaalde medicijnen (neuroleptica, antidepressiva, morfine...) of bepaalde algemene ziekten (chronisch nierfalen, hyperthyreoïdie,...). Aanzienlijke stress, emotionele shock, aanzienlijk gewichtsverlies kunnen ook de goede werking van deze hypathalamic-hypofyse-as verstoren en leiden tot voorbijgaande anovulatie;
• Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), of ovariumdystrofie, is een veelvoorkomende oorzaak van ovulatiestoornissen. Als gevolg van hormonale disfunctie accumuleert een abnormaal aantal follikels en geen van hen komt volledig tot rijping.
• ovariële disfunctie (of hypogonadisme van "lage" oorsprong) aangeboren (als gevolg van een chromosomale afwijking, bijvoorbeeld het syndroom van Turner) of verworven (na chemotherapie of chirurgie);
• vroege menopauze, met voortijdige veroudering van de eicelreserve. Genetische of immuunoorzaken kunnen aan de basis liggen van dit fenomeen.

In aanwezigheid van anovulatie of dysovulatie kan behandeling voor ovariële stimulatie aan de patiënt worden aangeboden. Deze behandeling bestaat uit het stimuleren van de groei van één of meerdere follikels. Er bestaan ​​verschillende protocollen. Sommigen nemen hun toevlucht tot clomifeencitraat, een anti-oestrogeen dat via de mond wordt ingenomen en dat de hersenen laat denken dat het oestradiolgehalte te laag is, waardoor het FSH afscheidt om de follikels te stimuleren. Anderen gebruiken gonadotropines, injecteerbare preparaten die FSH en/of LH bevatten die de rijping van de follikels ondersteunen. In beide gevallen wordt de patiënt gedurende het hele protocol regelmatig gevolgd met monitoring, inclusief bloedonderzoek om de hormoonspiegels te meten en echografieën om het aantal en de groei van de follikels te controleren. Zodra deze follikels klaar zijn, wordt de eisprong geactiveerd door een injectie met HCG.