Obsessie, gespleten persoonlijkheid, duister alter ego… Gespleten persoonlijkheid is een onuitputtelijk onderwerp voor thrillers, horrorfilms en psychologische drama's. Vorig jaar brachten de schermen hier nog een film over uit - «Split». We besloten uit te zoeken hoe het 'filmische' beeld weerspiegelt wat er in het hoofd gebeurt van echte mensen met de diagnose 'meervoudige persoonlijkheid'.
In 1886 publiceerde Robert Louis Stevenson The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde. Door een verdorven monster in het lichaam van een respectabele heer te 'haken', was Stevenson in staat om de kwetsbaarheid van de ideeën over de norm die bestond onder zijn tijdgenoten te tonen. Wat als elke man van de wereld, met zijn onberispelijke opvoeding en manieren, zijn eigen Hyde sluimert?
Stevenson ontkende enig verband tussen de gebeurtenissen in het werk en het echte leven. Maar in hetzelfde jaar werd door psychiater Frederic Mayer een artikel gepubliceerd over het fenomeen 'meervoudige persoonlijkheid', waarin hij het toen bekende geval noemde: het geval van Luis Vive en Felida Isk. Toeval?
Het idee van coëxistentie en strijd van twee (en soms meer) identiteiten van één persoon trok veel auteurs. Het heeft alles wat je nodig hebt voor een eersteklas drama: mysterie, spanning, conflict, onvoorspelbare ontknoping. Als je nog dieper graaft, zijn soortgelijke motieven te vinden in de volkscultuur - sprookjes, legendes en bijgeloof. Demonische bezetenheid, vampiers, weerwolven - al deze complotten zijn verenigd door het idee van twee entiteiten die afwisselend proberen het lichaam te beheersen.
De schaduw is een deel van de persoonlijkheid dat door de persoonlijkheid zelf als ongewenst wordt afgewezen en onderdrukt.
Vaak symboliseert de strijd tussen hen de confrontatie tussen de «lichte» en «donkere» kanten van de ziel van de held. Dit is precies wat we zien in de lijn van Gollum/Smeagol uit The Lord of the Rings, een tragisch personage, moreel en fysiek misvormd door de kracht van de ring, maar met behoud van de overblijfselen van de mensheid.
Als de crimineel in het hoofd zit: een echt verhaal
Veel regisseurs en schrijvers probeerden door middel van het beeld van een alternatief 'ik' te laten zien wat Carl Gustav Jung de schaduw noemde: een deel van de persoonlijkheid dat door de persoonlijkheid zelf wordt afgewezen en onderdrukt als ongewenst. De schaduw kan tot leven komen in dromen en hallucinaties, in de vorm van een sinister monster, demon of gehaat familielid.
Jung zag een van de doelen van therapie als het opnemen van de schaduw in de structuur van de persoonlijkheid. In de film «Me, Me Again and Irene» wordt de overwinning van de held op zijn «slechte «ik» tegelijkertijd een overwinning op zijn eigen angsten en onzekerheden.
In de Alfred Hitchcock-film Psycho lijkt het gedrag van de held (of schurk) Norman Bates oppervlakkig op het gedrag van echte mensen met een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). U kunt zelfs artikelen op internet vinden waarin Norman wordt gediagnosticeerd volgens de criteria van de International Classification of Diseases (ICD-10): de aanwezigheid in één persoon van twee of meer afzonderlijke persoonlijkheden, geheugenverlies (één persoon weet niet wat de een ander doet terwijl ze het lichaam bezit), de afbraak van de stoornis buiten de grenzen van sociale en culturele normen, het creëren van obstakels voor een volledig leven van een persoon. Bovendien treedt een dergelijke aandoening niet op als gevolg van het gebruik van psychoactieve stoffen en als symptoom van een neurologische aandoening.
Hitchcock richt zich niet op de innerlijke kwelling van de held, maar op de destructieve kracht van ouderlijke relaties wanneer het aankomt op controle en bezit. De held verliest de strijd om zijn onafhankelijkheid en het recht om van iemand anders te houden en verandert letterlijk in zijn moeder, die alles vernietigt wat haar imago uit het hoofd van haar zoon kan dwingen.
Door de filmpjes lijkt het alsof DIS-patiënten potentiële criminelen zijn. Maar zo is het niet
De glimlach op Normans gezicht in de laatste shots ziet er echt onheilspellend uit, want het is duidelijk niet van hem: zijn lichaam wordt van binnenuit gevangen en hij heeft geen kans om zijn vrijheid terug te winnen.
En toch, ondanks de aangrijpende plot en thema's, gebruiken deze films een gespleten persoonlijkheid alleen als een hulpmiddel om een verhaal te creëren. Als gevolg hiervan begint de echte wanorde te worden geassocieerd met gevaarlijke en onstabiele filmpersonages. Neurowetenschapper Simone Reinders, onderzoeker naar dissociatieve stoornissen, maakt zich grote zorgen over de indruk die mensen kunnen krijgen na het zien van deze films.
“Ze laten het lijken alsof DIS-patiënten potentiële criminelen zijn. Maar dat is het niet. Vaker wel dan niet proberen ze hun mentale problemen te verbergen.”
Het mentale mechanisme dat splijting veroorzaakt, is ontworpen om een persoon zo snel mogelijk van overmatige stress te bevrijden. "We hebben allemaal een universeel mechanisme voor dissociatie als reactie op ernstige stress", legt klinisch psycholoog en cognitief therapeut Yakov Kochetkov uit. - Als we erg bang zijn, gaat een deel van onze persoonlijkheid - meer precies, de tijd die onze persoonlijkheid in beslag neemt - verloren. Vaak treedt deze toestand op tijdens militaire operaties of een ramp: een persoon gaat in de aanval of vliegt in een vallend vliegtuig en ziet zichzelf van opzij.
"Veel mensen dissociëren vaak, en sommigen doen het zo regelmatig dat van dissociatie kan worden gezegd dat het hun belangrijkste mechanisme is om onder stress te functioneren", schrijft psychotherapeut Nancy McWilliams.
In de serie «So Different Tara» is de plot opgebouwd rond hoe een dissociatieve persoon (kunstenaar Tara) de meest voorkomende problemen oplost: in romantische relaties, op het werk, met kinderen. In dit geval kunnen «persoonlijkheden» zowel bronnen van problemen als redders zijn. Elk van hen bevat een stukje persoonlijkheid van de heldin: de vrome huisvrouw Alice verpersoonlijkt discipline en orde (Super-ego), het meisje Birdie - haar jeugdervaringen, en de onbeschofte veteraan Buck - "ongemakkelijke" verlangens.
Pogingen om te begrijpen hoe een persoon met een dissociatieve stoornis zich voelt, worden gedaan in films als The Three Faces of Eve en Sybil (2007). Beiden zijn gebaseerd op waargebeurde verhalen. Eve's prototype uit de eerste film is Chris Sizemore, een van de eerste bekende 'genezen' patiënten met deze aandoening. Sizemore werkte actief samen met psychiaters en therapeuten, bereidde zelf materialen voor een boek over zichzelf voor en droeg bij aan de verspreiding van informatie over dissociatieve stoornissen.
Welke plaats in deze serie zal «Split» innemen? Enerzijds heeft de filmindustrie haar eigen logica: het is belangrijker de kijker te intrigeren en te amuseren dan hem te vertellen hoe de wereld in elkaar zit. Aan de andere kant, waar anders inspiratie vandaan halen, zo niet uit het echte leven?
Het belangrijkste is om te beseffen dat de werkelijkheid zelf complexer en rijker is dan het beeld op het scherm.
Een bron: