Welke rol speelt psychologische hulp in ons leven? Waarom zijn zoveel mensen bang voor therapie? Welke regels, verboden, aanbevelingen bepalen het werk van een psychotherapeut?
Laten we bij het begin beginnen. Hoe weet ik of ik de hulp van een psychotherapeut nodig heb?
Anna Varga, systemisch gezinstherapeut: Het eerste teken dat de hulp van een psychotherapeut nodig is, is psychisch lijden, verdriet, een gevoel van impasse wanneer een persoon zich realiseert dat zijn familieleden en kennissen hem niet het juiste advies geven.
Of hij gelooft dat hij zijn gevoelens niet met hen kan bespreken - dan moet hij proberen zijn psychotherapeut te vinden en met hem over zijn ervaringen te praten.
Veel mensen denken dat de specialist met wie ze gaan werken hun persoonlijke ruimte zal binnendringen. Hoe zou u uitleggen dat dit hulp is en niet alleen een pijnlijke discussie over problemen?
Of de morbide nieuwsgierigheid van de psychotherapeut... U ziet, aan de ene kant strekken deze opvattingen de psychotherapeut tot eer: ze suggereren dat de psychotherapeut een soort krachtig wezen is dat in iemands hoofd kan kruipen. Dat is natuurlijk leuk, maar dat is het niet.
Aan de andere kant is er geen speciale inhoud van je bewustzijn - een die zich «op de planken» in je hoofd bevindt, achter een gesloten deur, en die de therapeut zou kunnen zien. Deze inhoud is zowel van buitenaf als van binnenuit niet te zien.
Daarom hebben mensen die kampen met psychische problemen een gesprekspartner nodig.
Pas tijdens het gesprek wordt psychologische inhoud gevormd, gestructureerd en duidelijk voor ons (zowel op intellectueel als emotioneel niveau). Dit is hoe we zijn.
Dat wil zeggen, we kennen onszelf niet, en daarom kan geen enkele psychotherapeut doordringen...
…Ja, om door te dringen in wat we zelf niet weten. Ons verdriet wordt ons duidelijk (en dus kunnen we er op de een of andere manier mee werken en ergens heen gaan) tijdens het gesprek, wanneer we formuleren, een antwoord ontvangen en de situatie samen vanuit verschillende hoeken bekijken.
Verdriet is vaak niet aanwezig in woorden, niet in sensaties, maar in een soort schemervorm van voorgevoelens, voorgedachten. Dat is, tot op zekere hoogte, blijft een mysterie.
Er is nog een andere angst: wat als de psychotherapeut me veroordeelt - zegt dat ik niet weet hoe ik met mezelf moet omgaan of beslissingen moet nemen?
De therapeut staat altijd aan de kant van de cliënt. Hij werkt voor de cliënt, om hem te helpen. Een goed opgeleide psychotherapeut (en niet iemand die het ergens oppikte, zichzelf psychotherapeut noemde en aan het werk ging) is zich er terdege van bewust dat veroordeling nooit iemand helpt, er zit geen therapeutische zin in.
Als je iets hebt gedaan waar je echt spijt van hebt, betekent dit dat je dat moment zo hebt overleefd en dat niemand het recht heeft om over je te oordelen.
«Goed opgeleide therapeut»: wat stop je erin? Het onderwijs is academisch en praktisch. Wat vind je belangrijker voor een therapeut?
Mijn mening doet er hier helemaal niet toe: een goed opgeleide psychotherapeut is een professional die aan bepaalde criteria voldoet.
We vragen niet wat een goed opgeleide wiskundige is! We begrijpen dat hij een hogere wiskundeopleiding zou moeten hebben en iedereen stelt deze vraag aan psychologen en psychotherapeuten.
We stellen deze vraag ook vaak over artsen: hij mag dan wel een doctoraat hebben, maar we gaan niet naar hem toe voor behandeling.
Ja het is waar. Hoe ziet de algemeen aanvaarde opleiding van een helpende psycholoog, psychotherapeut eruit? Dit is een psychologische basisopleiding, een medische opleiding of een diploma van een maatschappelijk werker.
Basisonderwijs gaat ervan uit dat de student basiskennis heeft gekregen over de menselijke psychologie in het algemeen: over hogere mentale functies, geheugen, aandacht, denken, sociale groepen.
Dan begint het speciaal onderwijs, in het kader waarvan ze daadwerkelijk helpende activiteit onderwijzen: hoe menselijke disfuncties zijn geregeld en wat zijn de methoden en middelen waarmee deze disfuncties kunnen worden overgebracht naar een functionele staat.
Er zijn momenten in het leven van een persoon of familie wanneer ze in een pathologische toestand verkeren, en er zijn momenten waarop ze perfect functioneren. Daarom werkt het concept van pathologie en de norm niet.
En er is nog een belangrijk punt wanneer de helpende specialist zich voorbereidt op professionele activiteit.
Dit is een persoonlijke therapie die hij moet ondergaan. Zonder dat kan hij niet effectief werken. Waarom heeft een professional persoonlijke therapie nodig? Om voor hem, ten eerste, te begrijpen hoe de cliënt is, en ten tweede, om hulp te ontvangen, te accepteren, wat erg belangrijk is.
Veel studenten van psychologische faculteiten geloven dat ze, als ze met de praktijk zijn begonnen, iedereen krachtig zullen helpen en redden. Maar als een persoon niet weet hoe hij hulp moet nemen, ontvangen, vragen, zal hij niemand kunnen helpen. Geven en nemen zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Bovendien moet hij zelf behandeld worden in het proces van psychotherapie: «naar de dokter, genees jezelf». Weg met je eigen problemen die iedereen heeft, die problemen die het helpen van een ander in de weg kunnen staan.
Er komt bijvoorbeeld een klant naar je toe en hij heeft dezelfde problemen als jij. Als je je dit realiseert, word je nutteloos voor deze cliënt, omdat je wordt ondergedompeld in de wereld van je eigen lijden.
Tijdens het werk ervaart de psychotherapeut nieuw lijden, maar hij weet al hoe hij ermee moet omgaan en waar hij heen moet, hij heeft een supervisor, een persoon die kan helpen.
Hoe kiest u uw psychotherapeut? Wat zijn de criteria? Persoonlijke genegenheid? Geslacht teken? Of is het zinvol om vanaf de kant van de methode te benaderen: existentiële, systemische gezins- of gestalttherapie? Heeft de cliënt zelfs de mogelijkheid om verschillende soorten therapie te evalueren als hij geen specialist is?
Ik denk dat het allemaal werkt. Als je iets weet over de psychologische benadering en het lijkt je redelijk, zoek dan een specialist die het beoefent. Als je een psycholoog hebt ontmoet en er was geen vertrouwen, het gevoel dat hij je begrijpt, zoek dan iemand bij wie zo'n gevoel zal ontstaan.
En een mannelijke therapeut of een vrouw... Ja, er zijn dergelijke verzoeken, vooral in gezinstherapie, als het gaat om seksuele disfuncties. Een man kan zeggen: "Ik ga niet naar een vrouw, ze zal me niet begrijpen."
Stel dat ik al in therapie ben, dat is al een tijdje aan de gang. Hoe kan ik begrijpen of ik vooruitgang boek of, integendeel, op een dood spoor ben beland? Of dat het tijd is om de therapie te beëindigen? Zijn er interne richtlijnen?
Dit is een zeer complex proces. Criteria voor het beëindigen van psychotherapie zouden in theorie in het proces moeten worden besproken. Er komt een psychotherapeutisch contract tot stand: de psycholoog en de cliënt spreken af wat voor hen een goed resultaat van gezamenlijk werk zal zijn. Dit betekent niet dat het idee van het resultaat niet kan veranderen.
Soms zegt de psycholoog iets wat cliënten niet graag horen.
Er komt bijvoorbeeld een gezin met een tiener en deze tiener begrijpt dat de therapeut een gemakkelijke en veilige communicatiesituatie voor hem heeft gecreëerd. En hij begint zeer onaangename dingen tegen zijn ouders te zeggen, beledigend en moeilijk voor hen. Ze beginnen boos te worden, ze geloven dat de therapeut het kind heeft uitgelokt. Dit is normaal, het belangrijkste is om dit aan de therapeut te vertellen.
Ik had bijvoorbeeld een getrouwd stel. De vrouw is stil, onderdanig. Tijdens de therapie begon ze «op haar knieën te gaan». De man was heel boos op mij: “Wat is dit? Door jou begon ze voorwaarden voor mij te stellen! Maar uiteindelijk begon de liefde die ze voor elkaar voelden zich uit te breiden, te verdiepen, en de ontevredenheid werd snel overwonnen.
Psychotherapie is vaak een onaangenaam proces. Het is zeer wenselijk dat de persoon na de sessie in een beter humeur weggaat dan hij binnenkwam, maar dit is niet altijd het geval. Als er vertrouwen is in de psychotherapeut, dan is het niet de taak van de cliënt om zijn ontevredenheid over hem, teleurstellingen, woede te verbergen.
De psychotherapeut van zijn kant moet tekenen van verborgen ontevredenheid zien. Hij kwam bijvoorbeeld altijd op tijd op de afspraak en nu begon hij te laat te komen.
De therapeut moet de cliënt de vraag stellen: “Wat doe ik verkeerd? Ik geloof dat je, omdat je te laat bent, naast de wens om hier te komen ook een tegenzin hebt. Het is duidelijk dat er iets tussen ons aan de hand is dat niet goed bij je past. Laten we het uitzoeken."
Een verantwoordelijke cliënt verbergt zich niet als iets niet bij hem past in het proces van psychotherapie, en vertelt de therapeut daar direct over.
Een ander belangrijk onderwerp is ethiek in de relatie tussen therapeut en cliënt. Voor degenen die naar een afspraak gaan, is het belangrijk om zich voor te stellen binnen welke grenzen ze zullen communiceren. Wat zijn de rechten van de cliënt en de verantwoordelijkheden van de psychotherapeut?
Ethiek is echt heel serieus. De psychotherapeut heeft informatie over de cliënt, hij is een gezaghebbende, significante figuur voor de cliënt, en hij kan hier geen misbruik van maken. Het is belangrijk de cliënt te beschermen tegen al dan niet vrijwillig misbruik door de psychotherapeut.
De eerste is privacy. De therapeut respecteert uw privacy, behalve als het gaat om leven en dood. Ten tweede - en dit is erg belangrijk - geen interacties buiten de muren van het kantoor.
Dit is een essentieel punt en wordt maar heel weinig gerealiseerd. We houden ervan om met iedereen vrienden te zijn, informeel te communiceren …
Cliënten betrekken ons graag bij relaties: naast mijn therapeut ben je ook mijn vriend. En dit wordt gedaan om de veiligheid te verbeteren. Maar zodra de communicatie buiten het kantoor begint, stopt de psychotherapie.
Het werkt niet meer omdat het contact van de cliënt met de therapeut een subtiele interactie is.
En krachtigere golven van liefde, vriendschap, seks wassen het onmiddellijk weg. Je kunt dus niet bij elkaars huizen kijken, samen naar concerten en optredens gaan.
Een ander vraagstuk dat zeer relevant is in onze samenleving. Stel dat ik begrijp dat mijn vriend, broer, dochter, vader, moeder hulp nodig heeft. Ik zie dat ze zich rot voelen, ik wil helpen, ik haal ze over om naar een psychotherapeut te gaan, maar ze gaan niet. Wat moet ik doen als ik oprecht in therapie geloof, maar mijn naaste er niet in gelooft?
Verzoenen en wachten. Als hij niet gelooft, is hij niet klaar om deze hulp te accepteren. Er is zo'n regel: wie een psychotherapeut zoekt, heeft hulp nodig. Laten we zeggen dat een moeder die denkt dat haar kinderen therapie nodig hebben, hoogstwaarschijnlijk zelf een cliënt is.
Denk je dat psychotherapie nog steeds niet goed bekend is in onze samenleving? Moet het gepromoot worden? Of is het genoeg dat er psychotherapeuten zijn, en dat iedereen die ze nodig heeft zijn weg naar hen zal vinden?
De moeilijkheid is dat er niet over een homogene samenleving hoeft te worden gesproken. Sommige kringen kennen psychotherapeuten en maken gebruik van hun diensten. Maar er zijn ook enorm veel mensen die psychisch lijden en die een psychotherapeut zou kunnen helpen, maar die niets van therapie weten. Mijn antwoord is natuurlijk dat het nodig is om te onderwijzen, te propageren en te vertellen.
Het interview werd opgenomen voor het gezamenlijke project van het tijdschrift Psychologies en radio «Cultuur» «Status: in een relatie» in januari 2017.