Vakantie is geweldig. We zijn blij als we het plannen, en de vakantie zelf vermindert het risico op depressie en een hartaanval. Terug aan het werk na een vakantie, we zijn klaar voor nieuwe prestaties en vol nieuwe ideeën.
Maar hoe lang moet de rest duren? En is het mogelijk om een economisch concept, het 'bliss point' genaamd, toe te passen om de ideale lengte van een vakantie te bepalen, of het nu een feest in Vegas is of een wandeling in de bergen?
Is er niet veel goeds?
Het concept van "punt van gelukzaligheid" heeft twee verschillende, maar verwante betekenissen.
In de voedingsindustrie betekent dit de perfecte verhoudingen van zout, suiker en vet die voedingsmiddelen zo lekker maken dat consumenten ze keer op keer willen kopen.
Maar het is ook een economisch concept, dat wil zeggen het consumptieniveau waarmee we het meest tevreden zijn; een piek waarboven elke verdere consumptie ons minder tevreden maakt.
Verschillende smaken in een maaltijd kunnen bijvoorbeeld de hersenen overbelasten, waardoor onze wens om meer te eten, wat 'sensorisch-specifieke verzadiging' wordt genoemd, wordt getemperd. Nog een voorbeeld: als je te vaak naar je favoriete nummers luistert, verandert de manier waarop onze hersenen erop reageren, en we houden er niet meer van.
Dus hoe werkt dit met vakanties? Velen van ons zijn bekend met dat gevoel wanneer we klaar zijn om naar huis te gaan, zelfs als we nog steeds een geweldige tijd hebben. Is het mogelijk dat we zelfs tijdens het ontspannen op het strand of het verkennen van nieuwe interessante plekken, genoeg kunnen krijgen van de rest?
Het draait allemaal om dopamine
Psychologen suggereren dat de oorzaak dopamine is, de neurochemische stof die verantwoordelijk is voor plezier dat vrijkomt in de hersenen als reactie op bepaalde biologisch belangrijke acties zoals eten en seks, evenals stimuli zoals geld, gokken of liefde.
Dopamine geeft ons een goed gevoel, en volgens Peter Wuust, hoogleraar neurowetenschappen aan de Universiteit van Aarhus in Denemarken, zorgt het verkennen van nieuwe plaatsen voor ons, waarin we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden en culturen, ervoor dat de dopaminespiegels stijgen.
Hoe complexer de ervaring, zegt hij, hoe groter de kans dat we genieten van het vrijkomen van dopamine. “Dezelfde soort ervaring zal je snel vermoeien. Maar een gevarieerde en complexe ervaring houdt je langer geïnteresseerd, waardoor je het punt van gelukzaligheid niet bereikt.”
Het plezier van nieuw
Er zijn niet veel studies over dit onderwerp. Jeroen Naveen, universitair hoofddocent en onderzoeker aan de Hogeschool van Breda in Nederland, wijst erop dat het meeste onderzoek naar vakantiegeluk, ook dat van hemzelf, is gedaan tijdens korte reizen van niet meer dan een paar weken.
Zijn deelname van 481 toeristen in Nederland, van wie de meesten op reis waren van 17 dagen of minder, vond geen bewijs van een punt van gelukzaligheid.
"Ik denk niet dat mensen het punt van gelukzaligheid kunnen bereiken in een relatief korte vakantie", zegt Naveen. "Het kan eerder gebeuren tijdens lange reizen."
Er zijn verschillende theorieën over waarom dingen op deze manier gebeuren. En de eerste is dat we ons gewoon vervelen - zoals wanneer we voortdurend naar liedjes luisteren.
Een daarvan toonde aan dat tussen een derde en iets minder dan de helft van ons geluk op vakantie voortkomt uit het gevoel nieuw en uit de routine te zijn. Op lange reizen hebben we meer tijd om te wennen aan de prikkels om ons heen, vooral als we op één plek blijven en soortgelijke activiteiten uitvoeren, zoals in een resort.
Om dit gevoel van verveling te voorkomen, kunt u gewoon proberen uw vakantie zoveel mogelijk te diversifiëren. "Je kunt ook genieten van een paar weken ononderbroken vakantie als je het geld en de mogelijkheid hebt om verschillende activiteiten te doen", zegt Naveen.
Vrije tijd is belangrijk
Volgens , gepubliceerd in het Journal of Happiness Research, hangt hoe gelukkig we zijn als we rusten af van of we autonomie hebben in onze activiteiten. Uit het onderzoek bleek dat er verschillende manieren zijn om van vrije tijd te genieten, waaronder het voltooien van taken die ons uitdagen en kansen bieden om te leren, evenals zinvolle activiteiten die ons leven met een bepaald doel vervullen, zoals vrijwilligerswerk.
"Verschillende activiteiten maken verschillende mensen gelukkig, dus plezier lijkt een heel individueel gevoel te zijn", zegt Lief Van Boven, hoogleraar psychologie en neurowetenschappen aan de University of Colorado Boulder.
Hij is van mening dat het soort activiteit het punt van gelukzaligheid kan bepalen, en merkt op dat het belangrijk is om rekening te houden met de psychologische en fysieke energie die nodig is om het uit te voeren. Sommige activiteiten zijn voor de meeste mensen fysiek vermoeiend, zoals wandelen in de bergen. Anderen, zoals luidruchtige feesten, zijn zowel mentaal als fysiek uitputtend. Van Boven zegt dat tijdens zo'n energieverslindende vakantie het punt van gelukzaligheid sneller bereikt kan worden.
"Maar er zijn ook meerdere individuele verschillen waarmee rekening moet worden gehouden", zegt Ad Wingerhotz, hoogleraar klinische psychologie aan de Universiteit van Tilburg in Nederland. Hij zegt dat sommige mensen buitenactiviteiten energiek vinden en strandtijd vermoeiend, en vice versa.
"Door te doen wat bij onze persoonlijke smaak past en activiteiten te beperken die onze energie verbruiken, kunnen we het punt van gelukzaligheid uitstellen", zegt hij. Maar er zijn nog geen studies gedaan om te testen of deze hypothese klopt.
Geschikte omgeving
Een andere belangrijke factor kan de omgeving zijn waarin de vakantie plaatsvindt. Het verkennen van nieuwe steden kan bijvoorbeeld een opwindende nieuwe ervaring zijn, maar drukte en lawaai kunnen fysieke en emotionele stress en angst veroorzaken.
"De constante prikkels van de stedelijke omgeving kunnen onze zintuigen overbelasten en ons stress bezorgen", zegt Jessica de Bloom, onderzoeker aan de universiteiten van Tampere en Groningen in Finland en Nederland. “Dat geldt ook als we ons moeten aanpassen aan een nieuwe, onbekende cultuur.”
"Op deze manier bereik je het punt van gelukzaligheid sneller in een stedelijke omgeving dan in de natuur, waarvan we weten dat het het mentale welzijn aanzienlijk kan verbeteren", zegt ze.
Maar zelfs in dit opzicht zijn individuele verschillen van belang. Colin Ellard, hoogleraar cognitieve neurowetenschappen aan de Universiteit van Waterloo in Canada, zegt dat hoewel sommige mensen de stedelijke omgeving vermoeiend vinden, anderen er oprecht van kunnen genieten. Hij zegt dat bijvoorbeeld stedelingen zich meer op hun gemak zullen voelen in de stad, omdat uit onderzoek blijkt dat mensen van vertrouwde prikkels genieten.
Ellard zegt dat het mogelijk is dat stadsliefhebbers net zo fysiologisch gestrest zijn als iedereen, maar het niet weten omdat ze gewend zijn aan stress. "In ieder geval geloof ik dat het bereiken van het punt van gelukzaligheid ook afhangt van demografische kenmerken", zegt hij.
Ken jezelf
In theorie zijn er veel manieren om het bereiken van het punt van gelukzaligheid uit te stellen. Plannen waar je heen gaat, wat je gaat doen en met wie is de sleutel tot het ontdekken van jouw punt van gelukzaligheid.
Ondrej Mitas, een emotie-onderzoeker aan de Universiteit van Breda, gelooft dat we ons allemaal onbewust aanpassen aan ons punt van gelukzaligheid, door de soorten recreatie en activiteiten te kiezen waarvan we denken dat we ze leuk zullen vinden en de tijd die we ervoor nodig hebben.
Daarom wordt bij familie- en groepsvakanties waaraan veel mensen deelnemen, het gelukspunt meestal sneller bereikt. In het geval van zo'n vakantie kunnen we eenvoudigweg geen prioriteit geven aan onze individuele behoeften.
Maar volgens Mitas kan die verloren autonomie worden teruggewonnen door sterke sociale banden op te bouwen met je medekampeerders, wat een belangrijke voorspeller van geluk blijkt te zijn. In dit geval kan het bereiken van het punt van gelukzaligheid volgens hem worden uitgesteld.
Mitas voegt eraan toe dat het probleem is dat de meesten van ons geneigd lijken te zijn om verkeerde voorspellingen te doen over toekomstig geluk, omdat het laat zien dat we niet erg goed zijn in het voorspellen hoe beslissingen ons in de toekomst zullen laten voelen.
"Het zal veel denkwerk vergen, veel vallen en opstaan, om erachter te komen wat ons gelukkig maakt en voor hoe lang - alleen dan kunnen we de sleutel vinden om het punt van gelukzaligheid tijdens rust uit te stellen."