Het totale aantal tandenborstels dat elk jaar wordt gebruikt en weggegooid, neemt gestaag toe sinds de introductie van de eerste plastic tandenborstel in de jaren dertig. Eeuwenlang zijn tandenborstels gemaakt van natuurlijke materialen, maar in het begin van de 1930e eeuw begonnen fabrikanten nylon en andere kunststoffen te gebruiken om tandenborstels te maken. Plastic is vrijwel niet afbreekbaar, wat betekent dat bijna elke tandenborstel die sinds de jaren dertig is gemaakt, nog steeds ergens in de vorm van afval bestaat.
De beste uitvinding aller tijden?
Het blijkt dat mensen het erg leuk vinden om hun tanden te poetsen. Uit een MIT-enquête in 2003 bleek dat tandenborstels meer werden gewaardeerd dan auto's, pc's en mobiele telefoons, omdat respondenten eerder zeiden dat ze niet zonder konden.
Archeologen hebben "tandstokjes" gevonden in Egyptische graven. De Boeddha kauwde op de twijgen om zijn tanden te poetsen. De Romeinse schrijver Plinius de Oudere merkte op dat "tanden sterker zullen zijn als je ze met een stekelvarkenveer pakt", en de Romeinse dichter Ovidius betoogde dat het een goed idee is om elke ochtend je tanden te wassen.
Tandverzorging hield de geest van de Chinese Hongzhi-keizer in de late jaren 1400 bezig, die het borstelachtige apparaat uitvond dat we tegenwoordig allemaal kennen. Het had korte dikke zwijnenharen die van de nek van een varken waren geschoren en in een bot of houten handvat waren geplaatst. Dit eenvoudige ontwerp bestaat al enkele eeuwen onveranderd. Maar varkenshaar en handvaten van been waren dure materialen, dus alleen de rijken konden zich borstels veroorloven. Alle anderen moesten het doen met kauwstokjes, lapjes stof, vingers of helemaal niets. In het begin van de jaren twintig had slechts een op de vier mensen in de Verenigde Staten een tandenborstel.
Oorlog verandert alles
Pas aan het einde van de 19e eeuw begon het concept van tandheelkundige zorg voor iedereen, rijk en arm, door te dringen in het publieke bewustzijn. Een van de drijvende krachten achter deze transitie was oorlog.
In het midden van de 19e eeuw, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, werden kanonnen één voor één geladen, met buskruit en kogels die vooraf in opgerold zwaar papier waren gewikkeld. De soldaten moesten het papier met hun tanden scheuren, maar de toestand van het gebit van de soldaten liet dit niet altijd toe. Dit was duidelijk het probleem. Het leger van het Zuiden rekruteerde tandartsen om preventieve zorg te verlenen. Zo dwong een legertandarts de soldaten van zijn eenheid om hun tandenborstels in hun knoopsgaten te houden, zodat ze altijd goed bereikbaar waren.
Er waren nog twee grote militaire mobilisaties nodig om tandenborstels in bijna elke badkamer te krijgen. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werden soldaten getraind in tandheelkundige zorg, werden tandartsen geïntroduceerd in bataljons en werden tandenborstels uitgedeeld aan militairen. Toen de strijders naar huis terugkeerden, brachten ze de gewoonte mee om hun tanden te poetsen.
"De juiste weg naar Amerikaans staatsburgerschap"
Tegelijkertijd veranderde de houding ten opzichte van mondhygiëne in het hele land. Tandartsen begonnen tandheelkundige zorg te zien als een sociale, morele en zelfs patriottische kwestie. „Als slechte tanden kunnen worden voorkomen, zou dat een groot voordeel zijn voor de staat en het individu, want het is verbazingwekkend hoeveel ziekten indirect in verband worden gebracht met slechte tanden”, schreef een tandarts in 1904.
Sociale bewegingen die de voordelen van gezonde tanden aanprijzen, hebben zich over het hele land verspreid. In veel gevallen waren deze campagnes gericht op de arme, immigranten en gemarginaliseerde bevolkingsgroepen. Mondhygiëne is vaak gebruikt als een manier om gemeenschappen te 'veramerikaniseren'.
Kunststof absorptie
Naarmate de vraag naar tandenborstels groeide, nam ook de productie toe, geholpen door de introductie van nieuwe kunststoffen.
In de vroege jaren 1900 ontdekten scheikundigen dat een mengsel van nitrocellulose en kamfer, een geurige olieachtige substantie afgeleid van kamferlaurier, kon worden gemaakt tot een sterk, glanzend en soms explosief materiaal. Het materiaal, 'celluloid' genaamd, was goedkoop en kon in elke vorm worden gegoten, perfect voor het maken van tandenborstelhandvatten.
In 1938 ontwikkelde een Japans nationaal laboratorium een dunne, zijdeachtige substantie waarvan het hoopte dat het de zijde zou vervangen die werd gebruikt om parachutes voor het leger te maken. Vrijwel gelijktijdig bracht het Amerikaanse chemiebedrijf DuPont zijn eigen fijnvezelmateriaal, nylon, op de markt.
Zijdeachtig, duurzaam en tegelijkertijd flexibel materiaal bleek een uitstekende vervanging te zijn voor dure en broze varkenshaar. In 1938 begon een bedrijf genaamd Dr. West's met het uitrusten van de hoofden van hun "Dr. West Miracle Brushes” met nylon borstelharen. Het synthetische materiaal was volgens het bedrijf beter schoon en ging langer mee dan de oude borstels met natuurlijke haren.
Sindsdien is celluloid vervangen door nieuwere kunststoffen en zijn de borstelontwerpen complexer geworden, maar borstels zijn altijd van plastic geweest.
Een toekomst zonder plastic?
De American Dental Association stelt voor dat iedereen zijn tandenborstel elke drie tot vier maanden vervangt. Zo worden er alleen al in de VS elk jaar meer dan een miljard tandenborstels weggegooid. En als iedereen over de hele wereld deze aanbevelingen zou opvolgen, zouden er elk jaar ongeveer 23 miljard tandenborstels in de natuur belanden. Veel tandenborstels zijn niet recyclebaar omdat de composietkunststoffen waarvan de meeste tandenborstels nu worden gemaakt moeilijk, en soms zelfs onmogelijk, efficiënt te recyclen zijn.
Tegenwoordig keren sommige bedrijven terug naar natuurlijke materialen zoals hout of varkenshaar. Handvatten van bamboeborstels kunnen een deel van het probleem oplossen, maar de meeste van deze borstels hebben nylon borstelharen. Sommige bedrijven zijn teruggegaan naar ontwerpen die bijna een eeuw geleden oorspronkelijk werden geïntroduceerd: tandenborstels met afneembare koppen.
Het is erg moeilijk om borstelopties te vinden zonder plastic. Maar elke optie die de totale hoeveelheid materiaal en verpakkingen vermindert, is een stap in de goede richting.