Elke keuze is een mislukking, een mislukking, een ineenstorting van andere mogelijkheden. Ons leven bestaat uit een reeks van dergelijke mislukkingen. En dan gaan we dood. Wat is dan het belangrijkste? Journalist Oliver Burkeman werd gevraagd te antwoorden door de Jungiaanse analist James Hollis.
Om de waarheid te zeggen, schaam ik me om toe te geven dat een van de belangrijkste boeken voor mij het boek is van James Hollis «Over het belangrijkste». Aangenomen wordt dat gevorderde lezers veranderingen ervaren onder invloed van subtielere middelen, romans en gedichten die hun levensambities niet vanaf de drempel aangeven. Maar ik denk niet dat de titel van dit wijze boek moet worden opgevat als een primitieve zet die kenmerkend is voor zelfhulppublicaties. Het is eerder een verfrissende directheid van expressie. "Het leven zit vol problemen", schrijft psychoanalyticus James Hollis. Over het algemeen is hij een zeldzame pessimist: talloze negatieve recensies van zijn boeken zijn geschreven door mensen die woedend zijn over zijn weigering om ons energiek op te vrolijken of een universeel recept voor geluk te geven.
Als ik een tiener was, of in ieder geval jong, zou ik me ook aan dit gezeur ergeren. Maar ik las Hollis op het juiste moment, een paar jaar geleden, en zijn teksten waren een koude douche, een ontnuchterende klap, een alarm - kies een metafoor voor mij. Het was precies wat ik hard nodig had.
James Hollis, een volgeling van Carl Jung, gelooft dat «ik» – die stem in ons hoofd die we onszelf beschouwen – eigenlijk maar een klein deel van het geheel is. Natuurlijk heeft onze 'ik' veel plannen die ons, naar zijn mening, naar geluk en een gevoel van veiligheid zullen leiden, wat meestal betekent een hoog salaris, sociale erkenning, een perfecte partner en ideale kinderen. Maar in wezen is het 'ik', zoals Hollis stelt, gewoon 'een dunne plaat van bewustzijn die drijft op een sprankelende oceaan die de ziel wordt genoemd'. De machtige krachten van het onbewuste hebben hun eigen plannen voor ieder van ons. En het is onze taak om erachter te komen wie we zijn, en dan gehoor te geven aan deze roeping en er geen weerstand aan te bieden.
Onze ideeën over wat we van het leven willen, zijn waarschijnlijk niet hetzelfde als wat het leven van ons wil.
Dit is een zeer radicaal en tegelijkertijd nederig begrip van de taken van de psychologie. Het betekent dat onze ideeën over wat we van het leven willen, waarschijnlijk niet hetzelfde zijn als wat het leven van ons wil. En het betekent ook dat we bij een zinvol leven waarschijnlijk al onze plannen zullen schenden, we zullen de zone van zelfvertrouwen en comfort moeten verlaten en het gebied van lijden en het onbekende moeten betreden. Patiënten van James Hollis vertellen hoe ze zich eindelijk midden in hun leven realiseerden dat ze jarenlang de voorschriften en plannen van andere mensen, de samenleving of hun eigen ouders hadden gevolgd, en als gevolg daarvan werd hun leven elk jaar meer en meer vals. De verleiding is groot om met hen mee te voelen totdat je je realiseert dat we allemaal zo zijn.
In het verleden, althans in dit opzicht, was het voor de mensheid gemakkelijker, meent Hollis, in navolging van Jung: mythen, overtuigingen en rituelen gaven mensen meer directe toegang tot het rijk van het mentale leven. Tegenwoordig proberen we dit diepe niveau te negeren, maar wanneer het onderdrukt wordt, breekt het uiteindelijk ergens naar de oppervlakte in de vorm van depressie, slapeloosheid of nachtmerries. "Als we de weg kwijt zijn, protesteert de ziel."
Maar er is geen garantie dat we deze oproep helemaal zullen horen. Velen verdubbelen gewoon hun inspanningen om geluk te vinden langs de oude, gebaande paden. De ziel roept hen op om het leven te ontmoeten - maar, schrijft Hollis, en deze bewoording heeft een dubbele betekenis voor de praktiserende therapeut: "velen komen, naar mijn ervaring, niet op hun afspraak opdagen."
Vraag jezelf bij elk belangrijk kruispunt in het leven af: "Zal deze keuze me groter of kleiner maken?"
Oké, wat is dan het antwoord? Wat is echt het belangrijkste? Wacht niet tot Hollis het zegt. Eerder hint. Op elk belangrijk kruispunt in het leven nodigt hij ons uit om ons af te vragen: «Maakt deze keuze me groter of kleiner?» Er is iets onverklaarbaars aan deze vraag, maar het heeft me door verschillende levensdilemma's heen geholpen. Meestal vragen we ons af: “Zal ik gelukkiger worden?” Maar eerlijk gezegd hebben maar weinig mensen een goed idee van wat ons of onze dierbaren geluk zal brengen.
Maar als je je afvraagt of je door je keuze gaat afnemen of toenemen, dan ligt het antwoord verrassend vaak voor de hand. Elke keuze wordt volgens Hollis, die koppig weigert een optimist te zijn, een soort dood voor ons. Dus bij het naderen van een splitsing, is het beter om het soort sterven te kiezen dat ons verheft, en niet degene waarna we op hun plaats blijven zitten.
En trouwens, wie zei dat 'geluk' een leeg, vaag en nogal narcistisch concept is - de beste maatstaf om iemands leven te meten? Hollis citeert het onderschrift bij een cartoon waarin een therapeut een cliënt aanspreekt: 'Kijk, er is geen sprake van dat je geluk vindt. Maar ik kan je een boeiend verhaal vertellen over je problemen.» Ik zou akkoord gaan met deze optie. Als het resultaat een leven is dat logischer is, dan is het niet eens een compromis.
1 J. Hollis "Wat er het meest toe doet: een meer overwogen leven leiden" (Avery, 2009).
Bron: The Guardian