Kan jaloezie een positief gevoel zijn?

U verwacht van dag tot dag een verhoging. Je hebt zoveel gedaan om dingen voor elkaar te krijgen: alle aanbevelingen van je baas opvolgen en alles verbeteren wat je zou kunnen verbeteren in je werk, laat op kantoor blijven en in het weekend naar je werk komen. En nu is er een vacature voor een leidinggevende functie. Je bent er zeker van dat jij het bent die wordt aangesteld - er is niemand anders.

Maar de baas kondigt plotseling aan dat hij heeft besloten Mark, je jonge collega, in deze functie te benoemen. Natuurlijk ziet deze Mark er altijd uit als een Hollywood-ster, en zijn tong is geschorst. Iemand zoals hij zal iedereen betoveren. Maar hij kwam vrij recent bij het bedrijf en werkte lang niet zo hard als jij. Jij verdient opslag, hij niet.

Je bent niet alleen gefrustreerd dat je niet bent aangesteld in een leidinggevende functie, maar je hebt ook een sterke afkeer van Mark, waarvan je je voorheen niet bewust was. Je bent verontwaardigd dat hij heeft gekregen waar je zo lang van gedroomd hebt. En je begint je collega's onaangename dingen over Mark te vertellen en droomt de hele dag over hoe je hem van zijn voetstuk kunt werpen in plaats van te werken.

Waar komt jaloezie vandaan?

Afgunst is een complexe sociale emotie. Het begint met het besef dat iemand iets van waarde heeft dat jij niet hebt. Dit besef gaat gepaard met een pijnlijk en onaangenaam gevoel.

Evolutionair gezien geeft het ons informatie over onze maatschappelijke positie en stimuleert het ons om deze positie te verbeteren. Zelfs sommige dieren zijn in staat primaire afgunst te ervaren van degenen die meer succes hebben.

Maar jaloezie heeft een donkere kant. In plaats van ons te concentreren op het bereiken van wat we willen, reflecteren we op wat we missen en hebben we een hekel aan degenen die het hebben. Afgunst is dubbel schadelijk, omdat het ons niet alleen een slecht gevoel over onszelf geeft, maar ook onvriendelijke gevoelens geeft tegenover mensen die ons niets hebben aangedaan.

Kwaadaardige en nuttige afgunst

Traditioneel wordt afgunst door religieuze leiders, filosofen en psychologen beschouwd als een absoluut kwaad dat moet worden bestreden tot volledige verlossing. Maar de laatste jaren beginnen psychologen over haar positieve kant te praten. Ze is een krachtige motivator van persoonlijke verandering. Zo'n "nuttige" afgunst staat in contrast met schadelijke afgunst, die ons motiveert om iemand kwaad te doen die ons in iets heeft overtroffen.

Toen Mark de baan kreeg waar je van droomde, was het niet meer dan normaal dat jaloezie je eerst prikte. Maar dan kun je je anders gedragen. Je kunt bezwijken voor «schadelijke» jaloezie en nadenken over hoe je Mark op zijn plaats kunt zetten. Of je kunt nuttige jaloezie gebruiken en aan jezelf werken. Bijvoorbeeld om de methoden en technieken over te nemen waarmee hij het doel heeft bereikt.

Misschien moet je wat minder serieus worden en van een succesvollere collega zijn vrolijke en vriendelijke manier van communiceren leren. Merk op hoe hij prioriteiten stelt. Hij weet welke taken snel geklaard kunnen worden en welke volledige toewijding vergen. Deze aanpak stelt hem in staat om tijdens de werkuren alles bij te houden wat nodig is en in een goed humeur te blijven.

Psychologen maken veel ruzie over de geschiktheid van de verdeling van afgunst in schadelijk en nuttig. De psychologen Yochi Cohen-Cheresh en Eliot Larson zeggen dat het verdelen van jaloezie in twee soorten niets verheldert, maar alles nog meer verwart. Ze geloven dat hun collega's die praten over schadelijke en heilzame afgunst de emotie verwarren met het gedrag dat de emotie oproept.

Waar zijn emoties voor?

Emoties zijn bijzondere ervaringen, gevoelens die onder bepaalde omstandigheden ontstaan. Ze hebben twee functies:

Aanvankelijk, ze geven ons snel informatie over de huidige omstandigheden, zoals de aanwezigheid van een bedreiging of een kans. Een vreemd geluid of onverwachte beweging kan wijzen op de aanwezigheid van een roofdier of een ander gevaar. Deze signalen worden angsttriggers. Evenzo ervaren we opwinding in de aanwezigheid van een aantrekkelijk persoon of wanneer heerlijk eten in de buurt is.

In de tweede plaatsEmoties sturen ons gedrag. Wanneer we angst ervaren, ondernemen we bepaalde acties om onszelf te beschermen. Als we gelukkig zijn, zoeken we naar nieuwe kansen en breiden we onze sociale kring uit. Als we verdrietig zijn, vermijden we sociale contacten en sluiten we ons af om gemoedsrust te bereiken.

Afgunst is één — gedragsreacties zijn anders

Emoties vertellen ons wat er op dit moment met ons gebeurt en vertellen ons hoe we op een bepaalde situatie moeten reageren. Maar het is belangrijk om onderscheid te maken tussen emotionele ervaring en het gedrag waartoe het leidt.

Als heilzame en schadelijke afgunst twee verschillende emoties zijn, dan moeten de gebeurtenissen die aan deze emoties voorafgaan ook verschillend zijn. Woede en angst zijn bijvoorbeeld emotionele reacties op bedreigingen, maar angst leidt tot het vermijden van gevaar en woede leidt tot aanval. Woede en angst worden anders beleefd en leiden tot verschillende gedragsuitingen.

Maar in het geval van nuttige en schadelijke afgunst is alles anders. De primaire pijnlijke ervaring die tot jaloezie leidt, is dezelfde, maar de gedragsreacties zijn anders.

Als we zeggen dat emoties ons gedrag beheersen, klinkt het alsof we zwakke, hulpeloze slachtoffers van onze gevoelens zijn. Dit geldt misschien voor andere dieren, maar mensen zijn in staat om hun emoties te analyseren en zich anders te gedragen onder hun invloed. Je kunt je door angst tot een lafaard laten maken, of je kunt angst in moed veranderen en adequaat reageren op de uitdagingen van het lot.

Verslaving kan ook worden gecontroleerd. Deze emotie geeft ons belangrijke informatie over onze sociale positie. Het is aan ons om te beslissen wat we met deze kennis doen. We kunnen afgunst ons gevoel van eigenwaarde laten vernietigen en het welzijn van onze sociale relaties schaden. Maar we zijn in staat om afgunst in een positieve richting te sturen en met zijn hulp persoonlijke veranderingen te bereiken.

Over de auteur: David Ludden is hoogleraar psychologie aan het Gwyneth College in Georgia en auteur van The Psychology of Language: An Integrated Approach.