Het internet staat vol met verhalen over moeilijk leven met 'giftige' mensen en vragen of ze veranderd kunnen worden. Elena Sokolova, doctor in de psychologie, specialist in persoonlijkheidsstoornissen, deelt haar mening.
Allereerst wil ik u eraan herinneren: stel geen diagnose aan familieleden. Dit kan alleen door een arts worden gedaan. De taak van een psychotherapeut met een klinische en psychoanalytische opleiding is om elk specifiek geval afzonderlijk te beschouwen en te proberen te begrijpen wat voor soort persoon voor hem staat, hoe zijn persoonlijkheid is gerangschikt. Dat wil zeggen, om een persoonlijke diagnose te stellen.
Eén ding is duidelijk: de omvang van mogelijke veranderingen hangt sterk af van de structuur van de persoonlijkheid, van de diepte van schendingen. Een volwassen persoon, ook al heeft hij enkele neurotische trekken, en een patiënt met borderline of narcistische persoonlijke organisatie zijn totaal verschillende mensen. En hun «zone van naaste ontwikkeling» is anders. Voor het grootste deel zijn we in staat om gebreken in ons gedrag op te merken, te beseffen dat er iets mis met ons is, om hulp te vragen en dan gemakkelijk op deze hulp te reageren.
Maar mensen met een borderline en zelfs meer narcistische organisatie zijn zich in de regel niet bewust van hun problemen. Als ze iets stabiels hebben, is het instabiliteit. En dat geldt voor alle levenssferen.
Ten eerste hebben ze grote moeite met het beheersen van emoties (ze worden gekenmerkt door gewelddadige, moeilijk te beheersen affecten). Ten tweede zijn ze extreem onstabiel in relaties.
Aan de ene kant hebben ze een ongelooflijke hunkering naar hechte relaties (ze zijn bereid zich aan iedereen vast te klampen), en aan de andere kant ervaren ze een onverklaarbare angst en verlangen om weg te rennen, relaties op te geven. Ze zijn letterlijk geweven uit polen en uitersten. En het derde kenmerk is het onvermogen om een algemeen en stabiel beeld van zichzelf te vormen. Het is fragmentarisch. Als je zo iemand vraagt om zichzelf te definiëren, zal hij iets zeggen als: «Mam denkt dat ik een vaardigheid in de exacte wetenschappen heb.»
Maar al deze schendingen baren hen geen zorgen, omdat ze bijna ongevoelig zijn voor feedback. Een volwassen persoon kan zijn gedrag corrigeren dankzij de berichten van de buitenwereld - in de dagelijkse communicatie en bij het ontmoeten van verschillende levensomstandigheden. En niets dient hen als een les. Anderen kunnen ze signaleren: je hebt pijn, het is moeilijk om bij je in de buurt te zijn, je doet niet alleen jezelf pijn, maar ook je dierbaren. Maar het lijkt hun dat de problemen niet bij hen liggen, maar bij anderen. Vandaar alle moeilijkheden.
Moeilijk maar mogelijk
Werken met dergelijke mensen moet langdurig en diepgaand zijn, het impliceert niet alleen de persoonlijke volwassenheid van de psychotherapeut, maar ook zijn goede kennis van klinische psychologie en psychoanalyse. We hebben het immers over starre karaktertrekken die lang geleden, tijdens de vroege kinderjaren, zijn ontstaan. Sommige schendingen in de relatie tussen het kind en de moeder vormen een schadelijke factor. In de omstandigheden van een «gehandicapte omgeving» wordt een abnormaal karakter gevormd. Deze vroege ontwikkelingsstoornissen beperken het vermogen om te veranderen. Verwacht geen snelle verbeteringen.
Patiënten met een borderline narcistische organisatie verzetten zich tegen elke vorm van beïnvloeding, het is moeilijk voor hen om een psychotherapeut te vertrouwen. Artsen zeggen dat ze een slechte therapietrouw hebben (van Engelse therapietrouw), dat wil zeggen, therapietrouw aan een bepaalde behandeling, het vermogen om een arts te vertrouwen en zijn aanbevelingen op te volgen. Ze zijn erg kwetsbaar en kunnen frustratie niet verdragen. Ze ervaren elke nieuwe ervaring als gevaarlijk.
Welke resultaten zijn met dergelijk werk nog te behalen? Als de therapeut genoeg geduld en kennis heeft, en de patiënt ziet dat ze hem echt willen helpen, dan raken beetje bij beetje eilandjes van relatie vast. Ze worden de basis van enkele verbeteringen in gevoel, in gedrag. Er is geen ander hulpmiddel in therapie. Verwacht geen grote veranderingen. U zult langzaam en stap voor stap moeten werken en de patiënt laten zien dat er met elke sessie verbeteringen, hoe klein ook, worden bereikt.
De patiënt slaagde er bijvoorbeeld voor het eerst in om met een soort destructieve impuls om te gaan, of op zijn minst naar de dokter te gaan, wat voorheen niet mogelijk was. En dit is de weg naar genezing.
Het pad naar helende verandering
Welk advies zou je geven aan de families en vrienden van mensen met persoonlijkheidsstoornissen? Hoe zit het met degenen die niet klaar zijn om de relatie te beëindigen en te vertrekken?
Als je waarde hecht aan je relatie, probeer dan de ander nergens de schuld van te geven, maar denk goed na over je interactie en kijk eerst en vooral naar jezelf, je motieven en acties. Het gaat er niet om het slachtoffer de schuld te geven. Het is belangrijk om zo'n psychologisch verdedigingsmechanisme als projectie te onthouden - iedereen heeft het. Dit mechanisme zorgt ervoor dat ongemakkelijke kenmerken van iemands eigen gedrag - iemands egoïsme, of agressiviteit, of de behoefte aan voogdij - op een geliefde worden geprojecteerd.
Daarom, wanneer we iemand van manipulatie beschuldigen, is het de moeite waard om onszelf de vraag te stellen: hoe communiceer ik zelf met andere mensen? Behandel ik ze als een consument? Misschien ben ik alleen klaar voor een relatie die mijn zelfrespect of sociale status een boost geeft? Probeer ik de ander te begrijpen als ik vind dat hij opvalt? Deze verandering van positie, empathie en de geleidelijke afwijzing van egocentrisme stellen ons in staat de ander beter te begrijpen, zijn positie in te nemen en zijn ontevredenheid en de pijn te voelen die we hem onbewust kunnen aandoen. En hij reageerde op ons.
Pas na zo'n innerlijk werk is het mogelijk om te praten over elkaar begrijpen, en jezelf of de ander niet de schuld te geven. Mijn standpunt is niet alleen gebaseerd op jarenlange praktijk, maar ook op serieus theoretisch onderzoek. Beweren iemand anders te veranderen is zeer onproductief. De weg naar genezing van verandering in relaties is door middel van zelfverandering.