Amnesie wordt gedefinieerd als een moeilijkheid bij het vormen van herinneringen of het ophalen van informatie in het geheugen. Vaak pathologisch, het kan ook niet-pathologisch zijn, zoals in het geval van infantiel geheugenverlies. Het is in feite meer een symptoom dan een ziekte, die in onze vergrijzende samenleving voornamelijk verband houdt met neurodegeneratieve pathologieën zoals de ziekte van Alzheimer, en kan verschillende andere etiologieën hebben. Amnesie kan bijvoorbeeld ook van psychogene of traumatische oorsprong zijn. Een van de mogelijke behandelingen is geheugenrevalidatie, die zelfs aan oudere personen kan worden aangeboden, met name in revalidatiecentra.

Definitie van geheugenverlies

Amnesie is een algemene term die verwijst naar een moeilijkheid bij het vormen van herinneringen of het ophalen van informatie in het geheugen. Het kan pathologisch zijn, of niet pathologisch: dit is het geval bij infantiel geheugenverlies. Het is inderdaad heel moeilijk voor mensen om herinneringen uit de kindertijd te herstellen, maar dit is niet te wijten aan een pathologisch proces.

Geheugenverlies is meer een symptoom dan een ziekte op zich: dit symptoom van geheugenverlies kan een teken zijn van een neurodegeneratieve ziekte, waarvan de ziekte van Alzheimer de meest emblematische is. Bovendien is het amnesiesyndroom een ​​vorm van geheugenpathologie waarbij geheugenstoornissen erg belangrijk zijn.

Er zijn verschillende vormen van geheugenverlies:

• een vorm van geheugenverlies waarbij patiënten een deel van hun verleden vergeten, identiteitsgeheugenverlies genoemd, en waarvan de intensiteit variabel is: de patiënt kan zo ver gaan dat hij zijn persoonlijke identiteit vergeet.
• anterograde amnesie, wat betekent dat patiënten moeite hebben met het verwerven van nieuwe informatie.
• retrograde amnesie wordt gekenmerkt door het vergeten van het verleden.

Bij veel vormen van geheugenverlies zijn beide zijden, anterograde en retrograde, aanwezig, maar dit is niet altijd het geval. Daarnaast zijn er ook gradiënten. “Patiënten zijn allemaal verschillend van elkaar, merkt professor Francis Eustache op, professor gespecialiseerd in geheugen, en dit vereist een zeer nauwkeurige excursie om de betrokken problemen volledig te begrijpen.«

Oorzaken van geheugenverlies

In feite wordt geheugenverlies veroorzaakt door veel situaties waarin de patiënt geheugenstoornissen heeft. De meest voorkomende zijn de volgende:

• neurodegeneratieve aandoeningen, waarvan de meest bekende de ziekte van Alzheimer is, een groeiende oorzaak van geheugenverlies in de huidige samenlevingen die evolueren naar een algemene vergrijzing van de bevolking;
• hoofd trauma;
• Korsakov-syndroom (een neurologische aandoening van multifactoriële oorsprong, met name gekenmerkt door verminderde cognitie);
• hersentumor ;
• gevolgen van een beroerte: hierbij speelt de locatie van de laesie in de hersenen een grote rol;
• Amnesie kan ook gepaard gaan met cerebrale anoxie, bijvoorbeeld na een hartstilstand, en dus zuurstofgebrek in de hersenen;
• Amnesieën kunnen ook van psychogene oorsprong zijn: ze zullen dan worden gekoppeld aan functionele psychologische pathologieën, zoals emotionele shock of emotioneel trauma.

Diagnose van geheugenverlies

De diagnose hangt af van de algemene klinische context.

• Voor een hoofdtrauma, na een coma, zal de etiologie van het geheugenverlies gemakkelijk worden geïdentificeerd.
• In veel gevallen kan de neuropsycholoog helpen bij de diagnose. Gewoonlijk worden geheugenonderzoeken gedaan door middel van vragenlijsten, die de geheugenefficiëntie testen. Ook een gesprek met de patiënt en zijn omgeving kan bijdragen aan de diagnose. Meer in het algemeen kunnen de cognitieve functies van taal en van het gebied van cognitie worden beoordeeld. 
• Een neurologisch onderzoek kan door een neuroloog, via de kliniek, worden uitgevoerd om de motorische stoornissen, zijn sensorische en sensorische stoornissen van de patiënt te onderzoeken, en ook om een ​​geheugenonderzoek in een groter verband vast te stellen. Een anatomische MRI maakt visualisatie van eventuele laesies mogelijk. Met MRI is het bijvoorbeeld mogelijk om na een beroerte te zien of er laesies zijn en waar deze zich in de hersenen bevinden. Schade aan de hippocampus, gelegen aan de binnenkant van de temporale kwab van de hersenen, kan ook geheugenstoornissen veroorzaken.

De betrokken mensen

Afhankelijk van de etiologie zullen de mensen die aan geheugenverlies lijden niet dezelfde zijn.

• De meest voorkomende mensen die lijden aan geheugenverlies veroorzaakt door een neurodegeneratieve aandoening zijn ouderen.
• Maar craniale trauma's zullen jonge mensen meer treffen, na motor- of auto-ongelukken of valpartijen.
• Cerebrovasculaire accidenten, of beroertes, kunnen ook jonge mensen treffen, maar vaker mensen van een bepaalde leeftijd.

De belangrijkste risicofactor is leeftijd: hoe ouder iemand, hoe groter de kans dat hij geheugenproblemen krijgt.

De symptomen van de verschillende soorten geheugenverlies kunnen zeer verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de soorten pathologieën die erbij betrokken zijn en de patiënten. Hier zijn de meest voorkomende.

Anterograde amnesie

Dit type geheugenverlies wordt gekenmerkt door een probleem bij het verkrijgen van nieuwe informatie: het symptoom manifesteert zich hier daarom door een probleem bij het onthouden van recente informatie.

Retrograde geheugenverlies

Bij deze vorm van geheugenverlies wordt vaak een temporele gradiënt waargenomen: dat wil zeggen dat patiënten met geheugenverlies over het algemeen eerder hun meest verre herinneringen zullen censureren en integendeel recentere herinneringen goed uit het hoofd zullen leren. .

De symptomen die zich manifesteren bij geheugenverlies hangen sterk af van hun etiologie en zullen daarom niet allemaal op dezelfde manier worden behandeld.

Momenteel zijn medicamenteuze behandelingen bij de ziekte van Alzheimer afhankelijk van het stadium van de ernst van de pathologie. De medicijnen zijn voornamelijk voor uitstel en worden aan het begin van de evolutie ingenomen. Wanneer de ernst van de pathologie verergert, zal de behandeling meer sociaal-psychologisch zijn, binnen structuren die zijn aangepast aan deze mensen met een geheugenstoornis.

Bovendien zal een neuropsychologische vorm van zorg gericht zijn op het benutten van de capaciteiten die in de ziekte behouden blijven. Gecontextualiseerde oefeningen kunnen worden aangeboden, binnen geschikte structuren, zoals revalidatiecentra. Heropvoeding van het geheugen is een essentieel punt in de zorg voor geheugenverlies, of geheugenstoornis, op elke leeftijd en ongeacht de oorzaak.

Er zijn reservefactoren die de persoon helpen beschermen tegen het risico op het ontwikkelen van een neurodegeneratieve ziekte. Onder hen: factoren van hygiëne van het leven. Het is dus noodzakelijk om te waken tegen ziekten zoals diabetes of arteriële hypertensie, die een sterke wisselwerking hebben met de neurodegeneratieve aspecten. Een gezonde levensstijl, zowel qua voedingswaarde als door regelmatige lichaamsbeweging, zal helpen om het geheugen te behouden.

Op een meer cognitief aspect is het begrip cognitieve reserve gevestigd: het is sterk gebaseerd op sociale interactie en opleidingsniveau. Het gaat over het houden van intellectuele activiteiten, deelnemen aan verenigingen, reizen. “Al deze activiteiten die het individu stimuleren zijn beschermende factoren, lezen is daar ook een van.“, benadrukt Francis Eustache.

Zo legt de professor in een van zijn werken uit dat “als twee patiënten hetzelfde niveau van laesies vertonen die hun cerebrale capaciteiten verminderen, zal patiënt 1 stoornissen vertonen, terwijl patiënt 2 cognitief niet zal worden beïnvloed, omdat zijn cerebrale reserve hem een ​​grotere marge geeft, voordat de kritische drempel van functioneel tekort wordt bereikt“. In feite is de reserve gedefinieerd “in termen van de hoeveelheid hersenbeschadiging die kan worden getolereerd voordat de drempel van klinische expressie van de tekorten wordt bereikt".

• In dit zogenaamde passieve model is deze structurele hersenreserve dus afhankelijk van onder meer het aantal beschikbare neuronen en verbindingen.
• Een zogenaamd actieve reservemodel houdt rekening met de verschillen tussen individuen in de manier waarop ze taken uitvoeren, ook in hun dagelijks leven.
• Daarnaast zijn er ook compensatiemechanismen, die het mogelijk maken om alternatieve hersennetwerken te rekruteren, anders dan de gebruikelijke, om hersenschade te compenseren.

Preventie is geen gemakkelijke taak: de term preventie betekent meer, voor de Amerikaanse auteur Peter J. Whitehouse, doctor in de geneeskunde en psychologie, “het begin van cognitieve achteruitgang vertragen, of de progressie ervan vertragen, in plaats van deze volledig te elimineren“. Een belangrijke kwestie van vandaag, aangezien het jaarverslag van de Verenigde Naties over de wereldbevolking in 2005 aangaf dat “het aantal mensen van 60 jaar en ouder zou tegen 2050 bijna verdrievoudigd zijn en bijna 1,9 miljard mensen bereiken". 

Peter J. Whitehouse stelt samen met zijn collega Daniel George een preventieplan voor, met als doel het voorkomen van hersenveroudering aan de basis van neurodegeneratieve ziekten, gebaseerd op:

• op dieet: eet minder trans- en verzadigde vetten en bewerkte voedingsmiddelen, meer vis en gezonde vetten zoals omega 3 vetzuren, minder zout, verminder je dagelijkse calorieverbruik en geniet met mate van alcohol; 
• op de voldoende rijke voeding van jonge kinderen, om hun hersenen van jongs af aan te beschermen;
• drie keer per week 15 tot 30 minuten per dag sporten, activiteiten kiezen die prettig zijn voor de persoon; 
• over het vermijden van milieublootstelling aan giftige producten, zoals het eten van vis met een hoog gehalte aan giftige stoffen, en het verwijderen van lood en andere giftige stoffen uit huis;
• op stressvermindering, door te sporten, ontspannende vrijetijdsbesteding en jezelf te omringen met kalmerende mensen;
• over het belang van het opbouwen van een cognitieve reserve: stimulerende activiteiten ondernemen, alle mogelijke studies en opleidingen doen, nieuwe vaardigheden aanleren, middelen eerlijker verdelen over scholen;
• op de wens om tot het einde van het leven in vorm te blijven: door niet te aarzelen om de hulp van artsen of andere gezondheidswerkers in te roepen, door een stimulerende baan te kiezen, een nieuwe taal te leren of door een muziekinstrument te bespelen, bord- of kaartspellen te spelen in een groep, intellectueel stimulerende gesprekken voeren, een tuin cultiveren, intellectueel stimulerende boeken lezen, lessen voor volwassenen volgen, vrijwilligerswerk doen, een positieve kijk op het bestaan ​​behouden, zijn overtuigingen verdedigen;
• over het feit dat je jezelf tegen infecties moet beschermen: infecties in de vroege kinderjaren vermijden en zorgen voor goede gezondheidszorg voor jezelf en je gezin, bijdragen aan de wereldwijde strijd tegen infectieziekten, gedrag aannemen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

En Peter J. Whitehouse om te onthouden:

• de bescheiden symptomatische verlichting die wordt geboden door de huidige farmacologische behandelingen bij de ziekte van Alzheimer;
• het systematisch ontmoedigen van de resultaten van recente klinische onderzoeken naar nieuwe behandelvoorstellen;
• onzekerheden over de mogelijke voordelen van toekomstige behandelingen zoals stamcellen of bèta-amyloïde vaccins.

Deze twee artsen en psychologen adviseren regeringen om “gemotiveerd genoeg zijn om een ​​genuanceerd beleid te gaan voeren dat gericht is op het verbeteren van de gezondheid van de gehele bevolking, gedurende het hele leven, in plaats van achteraf te reageren op cognitieve achteruitgang".

En Peter Whitehouse citeert ten slotte Arne Naess, een voormalig professor aan de Universiteit van Oslo, waar hij de term 'diepe ecologie' bedacht, waarmee hij het idee uitdrukte dat 'mensen zijn innig en spiritueel verbonden met de aarde":"Denk als een berg!", Berg waarvan de geërodeerde zijkanten een gevoel van langzame verandering overbrengen, zoals de weerspiegeling van de natuurlijke processen van veroudering, en waarvan de toppen en hun toppen motiveren om iemands denken te verheffen...