Soms gebeurt het: ons wordt aangeboden om een pijnlijke keuze te maken wanneer beide opties slechter zijn. Of beide zijn beter. En deze keuze lijkt misschien noodzakelijk en onbetwist. Anders zal een onschuldige zeker lijden en zal de hoogste gerechtigheid worden geschonden.
Wie te helpen - een ziek kind of een zieke volwassene? Vóór zo'n verscheurende zielskeuze plaatst de kijker die reclame maakt voor een liefdadigheidsstichting. Aan wie moet het budgetgeld worden uitgegeven - aan ernstig zieke patiënten of aan degenen die nog gezond zijn? Zo'n wreed dilemma wordt voorgesteld door een lid van de Openbare Kamer. Soms gebeurt het: ons wordt aangeboden om een pijnlijke keuze te maken wanneer beide opties slechter zijn. Of beide zijn beter. En deze keuze lijkt misschien noodzakelijk en onbetwist. Anders zal een onschuldige zeker lijden en zal de hoogste gerechtigheid worden geschonden.
Maar als je deze keuze hebt gemaakt, zul je het in ieder geval bij het verkeerde eind hebben en in relatie tot iemand zul je een monster blijken te zijn. Ben jij voor het helpen van kinderen? En wie helpt dan volwassenen? Ah, je bent voor het helpen van volwassenen... Dus, laat de kinderen lijden?! Wat voor monster ben jij! Deze keuze verdeelt mensen in twee kampen: beledigd en monsterlijk. Vertegenwoordigers van elk kamp beschouwen zichzelf als beledigd, en tegenstanders - monsterlijk.
- Waarom is het goed om een stapje terug te doen?
Op de middelbare school had ik een klasgenoot, Lenya G., die graag zulke morele dilemma's voorlegde aan vijfdeklassers. "Als bandieten je huis binnendringen, wie laat je ze dan niet doden - mama of papa?" vroeg de jonge soultester, nieuwsgierig naar zijn verwarde gesprekspartner kijkend. "Als ze je een miljoen geven, ga je dan akkoord om je hond van het dak te gooien?" — Leni's vragen stelden je waarden op de proef, of, zoals ze op school zeiden, ze namen je mee om te pronken. In onze klas was hij een populair persoon, dus hij genoot bijna ongestraft van de morele kwelling van klasgenoten. En toen hij zijn humanitaire experimenten in parallelle klassen voortzette, gaf iemand hem een schop, en Leni G.'s onderzoek escaleerde in een klassenconflict waarbij middelbare scholieren betrokken waren.
De volgende keer dat ik voor een pijnlijke keuze stond, was toen ik leerde hoe ik psychologische training moest geven. We hadden onder meer groepsspelen die morele dilemma's opleverden. Als je nu kiest wie je geld geeft om kanker te genezen - een jong genie die erachter zal komen hoe de mensheid in de toekomst kan worden gered, of een professor van middelbare leeftijd die er al aan werkt, wie dan? Als je aan het ontsnappen bent van een zinkend schip, wie neem je dan mee op de laatste boot? Het doel van deze spellen was, zoals ik me herinner, om de groep te testen op effectiviteit bij het nemen van beslissingen. In onze groep viel de samenhang met efficiëntie om de een of andere reden onmiddellijk weg - de deelnemers maakten ruzie tot ze hees waren. En de gastheren drongen er alleen maar op aan: totdat je kunt beslissen, zinkt het schip en sterft het jonge genie.
- Tijd om een beslissing te nemen
Het lijkt misschien dat het leven zelf de noodzaak van zo'n keuze dicteert. Dat je zeker zult moeten kiezen wie je wilt doden - mama of papa. Of wie geld moet uitgeven uit de begroting van een van de meest hulpbronnenrijke landen ter wereld. Maar hier is het belangrijk om op te letten: met welke stem begint het leven plotseling te dicteren? En deze stemmen en formuleringen lijken verdacht veel op elkaar in hun effect op mensen. Om de een of andere reden helpen ze niet om het beter te doen, zoeken ze geen nieuwe kansen en perspectieven. Ze verkleinen de vooruitzichten en sluiten de mogelijkheden. En deze mensen zijn aan de ene kant gedesoriënteerd en bang. En aan de andere kant plaatsen ze mensen in een speciale rol die opwinding en zelfs opwinding kan veroorzaken - de rol van degene die over het lot beslist. Degene die denkt namens de staat of de mensheid, die voor hen waardevoller en belangrijker is - kinderen, volwassenen, moeders, vaders, ernstig ziek of nog gezond. En dan beginnen waardeconflicten, mensen worden vrienden tegen en vijandschap voor. En de persoon die de keuze dicteert, zogenaamd namens het leven, krijgt de rol van zo'n schaduwleider - in zekere zin een grijze kardinaal en Karabas-Barabas. Hij provoceerde mensen tot emoties en conflicten, dwong hen een ondubbelzinnig en extreem standpunt in te nemen. Tot op zekere hoogte was het alsof hij ze controleerde, testte op waarden, wat ze zijn - hij nam ze mee op een waardeshow.
Een pijnlijke keuze is zo'n zwervend complot dat de werkelijkheid op een bepaalde manier breekt. Dit is een bril waardoor we slechts twee opties kunnen zien, niet meer. En we moeten er maar één kiezen, dit zijn de spelregels, die zijn opgesteld door degene die deze bril op je heeft gezet. Ooit voerden psycholoog Daniel Kahneman en collega's onderzoeken uit die aantoonden dat bewoordingen de keuze van mensen beïnvloeden. Als er bijvoorbeeld een keuze wordt geboden - om 200 van de 600 mensen te redden van een epidemie of 400 van de 600 te verliezen, dan kiezen mensen de eerste. Het enige verschil zit in de formulering. Kahneman won de Nobelprijs voor zijn onderzoek in de gedragseconomie. Het is moeilijk te geloven dat woorden zo'n impact kunnen hebben op hoe we keuzes maken. En het blijkt dat de noodzaak van een moeilijke keuze ons niet zozeer wordt gedicteerd door het leven als wel door de woorden waarmee we het beschrijven. En er zijn woorden waarmee je macht kunt krijgen over de emoties en het gedrag van mensen. Maar als het leven moeilijk is om kritische vragen te stellen of zelfs te weigeren, dan is het heel goed mogelijk voor iemand die zich ertoe verbindt om namens haar iets te dicteren.